Fonoholizm – pandemia XXI wieku

Fonoholizm, czyli uzależnienie od telefonu, jest wszechobecny w dzisiejszych czasach. Ile razy dzisiaj miałeś telefon w ręce? Być może właśnie teraz trzymasz go i czytasz ten artykuł. Telefon towarzyszy nam niemal w każdej sytuacji, co wynika z niepowstrzymanego postępu cywilizacyjnego. Warto jednak korzystać z niego mądrze. W erze cyfrowej social media stały się integralną częścią naszego życia, a codzienne scrollowanie Facebooka, Instagrama czy TikToka to norma dla milionów ludzi na całym świecie. Dlaczego tak trudno nam oderwać się od ekranów? Odpowiedzią jest dopamina, neuroprzekaźnik odpowiedzialny za uczucie przyjemności. W tym artykule dowiesz się, jak social media wpływają na nasz mózg, dlaczego tak wiele osób uzależnia się od telefonów i jak możemy odzyskać kontrolę nad swoim czasem.

Historia dopaminy i social mediów

Dopamina, zwana również „molekułą nagrody”, została odkryta w latach 50. XX wieku. Jej rola w procesach nagrody i motywacji była badana przez dekady. Z kolei social media, które zaczęły zdobywać popularność na początku XXI wieku, szybko stały się narzędziem do dostarczania szybkich i łatwo dostępnych nagród. Połączenie odkryć dotyczących dopaminy z szybkim rozwojem social mediów doprowadziło do powstania platform, które skutecznie wykorzystują ten neuroprzekaźnik, aby utrzymać użytkowników w stanie ciągłego zaangażowania.

Schemat działania dopaminy

Układ mezolimbiczny, który obejmuje struktury takie jak jądro półleżące, jest kluczowy dla procesów nagradzania. Kiedy angażujemy się w przyjemne czynności, takie jak korzystanie z social mediów czy granie w gry hazardowe, układ mezolimbiczny uwalnia dopaminę. Dopamina to neuroprzekaźnik, odgrywający kluczową rolę w systemie nagrody. Kora przedczołowa, z kolei odpowiedzialna za kontrolę impulsów i podejmowanie decyzji, również odgrywa rolę w uzależnieniach.

Podsumowując kiedy doświadczamy czegoś przyjemnego, nasz mózg uwalnia dopaminę, co sprawia, że chcemy powtarzać te czynności.

Social media wykorzystują ten mechanizm poprzez systemy powiadomień, lajki, komentarze i nowe posty, które stymulują uwalnianie dopaminy. Za każdym razem, gdy dostajemy nowe powiadomienie lub zobaczymy coś interesującego, nasz mózg nagradza nas dopaminą, co prowadzi do nawyku ciągłego scrollowania. Zmiany w aktywności tej części mózgu mogą prowadzić do trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z nagradzaniem.

Fonoholizm – ETAPY – uzależnienia od smarftonu

1. Korzystanie z mediów cyfrowych przyczynia się do poprawy nastroju i generuje świadomą przyjemność – nagrodę. Zjawisko tolerancji powoduje, że nagroda staje się mniej intensywna, co prowadzi do konieczności zwiększania częstotliwości lub czasu korzystania z tych mediów.
2. Zapisuje się silne skojarzenie z nagrodą, które obejmuje wszystkie bodźce (np. telefon) związane z korzystaniem z mediów cyfrowych. Wysoka nagroda powoduje, że mózg zapamiętuje tę czynność jako wyjątkowo przyjemną i zaczyna ją preferować, pomijając inne aktywności.
3. Dzięki nieuświadomionej nagrodzie tworzy się pamięć proceduralna, co umożliwia automatyzację danego zachowania. Powstanie nawyku sprawia, że korzystanie z mediów cyfrowych staje się naturalne i wykonywane z coraz większą łatwością.
4. W przypadku uzależnienia, brak dostępu do mediów powoduje obniżenie nastroju i pojawienie się innych symptomów abstynencyjnych.
5. Sygnały kojarzone z przyjemnością (np. dźwięk powiadomienia) wyzwalają silną motywację do sięgnięcia po media cyfrowe, co prowadzi do przymusowego zachowania.
6. W przypadku silnie ukształtowanego nawyku, korzystanie z mediów może być uruchamiane niekontrolowanie w określonych sytuacjach, wcześniej skojarzonych np. z użyciem smartfona.

Czy taka historia wydaje Ci się znajoma:

Po kilku latach regularnego korzystania z mediów społecznościowych na przerwach w pracy, Pani X zaczęła doświadczać silnego nawyku. Każdego dnia, gdy tylko usłyszała dźwięk powiadomienia o nowym poście na Facebooku, nie mogła się powstrzymać przed sprawdzeniem telefonu. Nawyk ten był tak silny, że nawet gdy miała wiele do zrobienia, automatycznie sięgała po telefon w odpowiedzi na ten dźwięk, niezależnie od tego, czy to było na przerwie w pracy czy w domu.

Fonoholizm – Objawy uzależnienia od telefonu

Współcześnie, szczególnie wśród młodych osób, przeważa sposób komunikacji poprzez telefon lub internet. Niestety bezpośrednie interakcje tracą na znaczeniu. Żyjemy w tzw. społeczeństwie sieciowym, gdzie relacje buduje się w dużej mierze w świecie wirtualnym. Są one jednak niewystarczające, gdyż realny kontakt z drugim człowiekiem ma fundamentalne znaczenie w życiu każdej jednostki. I o ile telefon zbliża do siebie osoby, które są fizycznie daleko, to zdecydowanie oddala od siebie osoby, które fizycznie są blisko siebie.

Pierwsze telefony służyły głównie komunikacji – rozmowa i wiadomość sms, z często ograniczoną liczbą znaków. Wraz z rozwojem technologii powstały smartfony, które dają nam dużo większe możliwości. Ta mnogość funkcji i możliwości wykorzystania smartfona oraz jego niemal ciągła dostępność są jednym z istotnych powodów powstawania uzależnienia od smartfona. Jakie cechy przejawia fonoholik?

Fonoholizm – Typowe Objawy

Fonoholizm – Uzależnienie od Telefonu – Skutki

Komunikacja skoncentrowana wyłącznie na tej za pośrednictwem mediów społecznościowych ma negatywny wpływ na budowanie relacji w życiu codziennym. Powoduje ona jeszcze większy dystans i niepokój w realu, szczególnie wśród osób, które ogólnie mają problemy w funkcjonowaniu społecznym.

Było to mocno widoczne po powrocie do szkół w pandemii – dużo większy niepokój i niechęć do nauki stacjonarnej obserwowano u uczniów, których przed pandemią charakteryzowały niskie umiejętności psychospołeczne. Lęk ten NIE był związany z nauką, tylko z koniecznością bycia w grupie.

Im bardziej nierzeczywisty obraz siebie osoba kreuje w Internecie (aby nawiązać relacje, być osobą bardziej atrakcyjną dla innych), tym trudniej jej funkcjonować w świecie realnym. Może dosłownie się w tym kreowaniu pogubić i zatracić granicę, co jest realne a co fikcyjne, co w konsekwencji może prowadzić do zaburzeń obrazu siebie/zaburzeń emocjonalnych.

Z pewnością problem fonoholizmu będzie narastał, gdyż smartfony spełniają obecnie wielorakie funkcje. Poza „standardową” funkcją dzwonienia i wysyłania wiadomości stanowią alternatywę dla aparatu, kamery, telewizji. Służą jako kalendarz, notatnik, czy GPS. Pandemia pokazała, że za pomocą smartfona można prowadzić lekcje, spotkania biznesowe, rozprawy w sądzie czy psychoterapię online. Smartfon to bardzo użyteczne narzędzie, jeśli jest używane mądrze, wg odpowiednich zasad, jeśli nasza codzienność nie krąży wyłącznie wokół niego i jeśli nie wpływa negatywnie na nasze relacje i zdrowie psychiczne.

Społeczne i fizyczne skutki fonoholizmu:

• zaniedbywanie codziennych obowiązków,
• poczucie osamotnienia,
• brak umiejętności nawiązywania/podtrzymywania relacji społecznych,
• zerwanie relacji społecznych,
• niepokój towarzyszący konieczności konfrontowania się z innymi osobami,
• brak umiejętności kreatywnego spędzania czasu czy w ogóle organizowania sobie czasu wolnego (ciągłe narzekanie na nudę),
• cyberprzemoc,
• zmienne nastroje, nadmierna drażliwość,
• problemy z koncentracją uwagi,
• zaniżona samoocena,
• mniejsza satysfakcja z życia realnego,
• wady wzroku,
• problemamy z kręgosłupem,
• problemy z postawą i bólu szyi, znane jako „text neck”,
• problemy ze snem,
• bólei głowy, nadgarstka,
• tiki nerwowe,
• zaburzeniami odżywiania,
• zespół przewlekłego zmęczenia,
• szumy w uszach.

Fonoholizm należy do grupy tzw. uzależnień behawioralnych, mających ścisły związek ze sferą społeczną. Podobnie jak inne uzależnienia, uzależnienie od telefonu komórkowego zwiększa ryzyko wystąpienia depresji bądź wycofania społecznego czy poczucia samotności, a w konsekwencji obniża satysfakcję z życia.

Fonoholizm – uzależnienie od telefonu u dorosłych

U dorosłych nadmierne korzystanie z telefonu dotyczy głównie treści związanych z poszukiwaniem informacji (infoholizm), pracą, handlem, podróżami, kontaktami towarzyskimi czy słuchaniem podcastów. Z fonoholizmem często wiąże się uzależnienie od zakupów (zakupoholizm), seksu (seksoholizm). Często mamy do czynienia z tzw. uzależnieniem krzyżowym (od kilku czynności).

Fonoholizm – uzależnienie od telefonu u dzieci

Uzależnienie od telefonu u dzieci i młodzieży związane jest głównie z grami – nie wyłączają aplikacji, dopóki nie przejdą kolejnego poziomu. Problem nasila się, gdy jest to gra zespołowa, bo wówczas nie mogą – w ich odczuciu – ot tak przerwać gry, bo cała drużyna dostanie „bana”, a oni zostaną zhejtowani, ośmieszeni, a nawet usunięci z drużyny.

Zdjęcia i filmy zamieszczane przez młodych w mediach społecznościowych stają się głównym sposobem autoprezentacji. Swoją wartość budują oni na liczbie polubień, komentarzy, udostępnień. To powoduje, że są w stanie ciągłego czuwania, bo czekają na reakcję innych. Tym samym co chwilę sięgają po telefon, by sprawdzić przychodzące powiadomienie. W tej sytuacji ich układ nerwowy jest w stanie ciągłego pobudzenia, a to utrudnia odprężenie i wyciszenie. W konsekwencji prowadzi to do większej nerwowości i szybszego reagowania frustracją na najmniejsze bodźce. I w takich warunkach konflikt z rodzicem, który prosi o wyniesienie śmieci, jest gotowy.

Początkiem tzw. niewidzialnego uzależnienia dzieci od telefonu jest zbyt częste oglądanie bajek – aby dziecko zjadło, aby go wyciszyć, aby nie przeszkadzało rodzicom, aby miało zajęcie. I trzeba to powiedzieć otwarcie: w tym przypadku rodzice są bezpośrednimi winowajcami tego, że ich dziecko uzależnia się od telefonu. Widok 3-latka w wózku na spacerze ze smartfonem w dłoni niestety wcale nie jest taki rzadki!

Z zebranych danych wynika, że 86,6% dzieci w wieku 7-8 lat ma już swoje telefony i regularnie z nich korzysta. 92,4% z nich ma dostęp do Internetu.

Badania nad uzależnieniem dzieci i nastolatków

Badania wykazują, że dzieci i nastolatki są szczególnie podatne na uzależnienie od social mediów. Według badań przeprowadzonych przez Common Sense Media, przeciętny nastolatek spędza około 7,5 godziny (!) dziennie przed ekranem, nie licząc czasu spędzonego na nauce. Natomiast dzieci w wieku 8-12 lat spędzają średnio 4,5 godziny (!) dziennie na urządzeniach elektronicznych, nie licząc czasu spędzonego na nauce. Wczesne wprowadzenie do urządzeń elektronicznych może prowadzić do rozwinięcia się uzależnienia, które będzie trudne do przezwyciężenia w późniejszym wieku. Uzależnienie od social mediów może prowadzić do problemów z koncentracją, niskiej samooceny i problemów ze snem. Inne badania pokazują, że social media mogą wpływać na rozwój mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę impulsów i regulację emocji.

Uzależnienie od gier – jak i dlaczego powstaje

Gry wideo są zaprojektowane tak, aby dostarczać stałych bodźców nagradzających, co prowadzi do uwalniania dopaminy i chęci kontynuowania gry. Częste nagrody, poziomy do zdobycia i społeczność graczy to czynniki, które mogą przyczyniać się do uzależnienia. Uzależnienie od gier może prowadzić do izolacji społecznej, problemów ze zdrowiem fizycznym, takich jak bóle pleców i problemy ze wzrokiem, a także trudności w nauce i pracy.

Korzyści zdrowotne wynikające z ograniczenia korzystania z social mediów

Ograniczenie czasu spędzanego na social mediach może przynieść wiele korzyści zdrowotnych. Przede wszystkim, poprawia się jakość snu, ponieważ ekspozycja na światło niebieskie z ekranów może zaburzać cykl snu. Ponadto, ograniczenie czasu przed ekranem może zmniejszyć stres i poprawić nastrój, ponieważ przestajemy porównywać się z innymi i skupiamy się na własnym życiu. Wreszcie, odzyskanie kontroli nad czasem spędzanym na telefonie może prowadzić do większej produktywności i lepszych relacji międzyludzkich.

Fonoholizm – Praktyczne wskazówki

1. Ustal limity czasu: Użyj tej funkcji w telefonie, aby ustawić sobie dzienne limity czasu spędzanego na social mediach.
2. Wyłącz powiadomienia: Ogranicz liczbę powiadomień, które przyciągają Twoją uwagę.
3. Zaplanuj dni bez ekranów: Wyznacz konkretne dni lub godziny, w których całkowicie odłożysz telefon.
4. Zastąp social media innymi aktywnościami: Znajdź hobby lub aktywności, które sprawiają Ci radość i angażują Cię w świecie offline.
5. Świadome korzystanie z social mediów: Korzystaj z social mediów z konkretnym celem, zamiast bezmyślnie scrollować.

Hazard a skrolowanie – dlaczego działają na nas tak samo?

Codzienne scrollowanie (fonoholizm) i granie na automatach hazardowych mogą wydawać się zupełnie różnymi aktywnościami, ale mają one wiele wspólnego. Oba te zajęcia działają na nasz mózg w podobny sposób, wykorzystując mechanizmy nagrody i dopaminy.

Skrolowanie przez social media i granie na automatach hazardowych wykorzystuje ten sam mechanizm w mózgu – system nagrody oparty na dopaminie. Za każdym razem, gdy widzimy coś interesującego w social mediach lub wygrywamy w hazardzie, nasz mózg uwalnia dopaminę. To sprawia, że chcemy powtarzać te czynności, aby ponownie poczuć przyjemność.

Mózg działa na zasadzie systemu nagrody, który jest napędzany przez dopaminę. Kiedy doświadczamy czegoś przyjemnego, nasz mózg uwalnia dopaminę, co wzmacnia to zachowanie i sprawia, że chcemy je powtarzać. Ten mechanizm jest kluczowy dla naszego przetrwania, ponieważ motywuje nas do wykonywania czynności, które są korzystne, takie jak jedzenie czy interakcje społeczne. Jednak social media i hazard wykorzystują ten mechanizm w sposób, który może prowadzić do uzależnienia.

Schemat uzależnień

Uzależnienie rozwija się na skutek powtarzającego się uwalniania dopaminy w odpowiedzi na określone bodźce. W przypadku skrolowania i hazardu, te bodźce są losowe i nieprzewidywalne, co sprawia, że nasz mózg stale oczekuje nagrody. Każde powiadomienie, lajk czy wygrana w automacie działa jak mała dawka dopaminy, która wzmacnia nasze zachowanie. Z czasem potrzebujemy coraz większej stymulacji, aby poczuć tę samą przyjemność, co prowadzi do coraz dłuższego czasu spędzanego przy telefonie czy maszynie.

Psychologiczne aspekty uzależnień

Uzależnienia, zarówno od telefonu/social mediów, jak i hazardu, mają głębokie konsekwencje psychologiczne. Często są one związane z deficytem uwagi i problemami w relacjach rodzinnych. Dzieci i młodzież, które nie otrzymują wystarczającej uwagi od rodziców, mogą szukać jej w social mediach lub grach hazardowych. Brak wsparcia emocjonalnego i komunikacji w rodzinie może prowadzić do poczucia samotności i potrzeby szukania uwagi w wirtualnym świecie. To z kolei może prowadzić do uzależnień, które są sposobem na kompensację emocjonalnych deficytów.

Zaznaczenie znaczenia zdrowych relacji rodzinnych w zapobieganiu uzależnieniom jest kluczowe. Rodzice mogą odgrywać ważną rolę w monitorowaniu korzystania z technologii przez dzieci i promowaniu zdrowych nawyków.

Stres, depresja i niska samoocena wpływają na podatność na uzależnienia. Osoby doświadczające chronicznego stresu lub depresji mogą szukać ulgi w social mediach lub hazardzie, co prowadzi do szybkiego uzależnienia. „Pułapka natychmiastowej gratyfikacji” jest kolejnym ważnym aspektem. Współczesne technologie oferują natychmiastowe nagrody, co może prowadzić do rozwoju nawyków i uzależnień, ponieważ mózg stale poszukuje szybkich i łatwych źródeł przyjemności.

Fonoholizm – Podsumowanie

Fonoholizm, czyli uzależnienie od smartfona, stało się powszechnym zjawiskiem w erze cyfrowej. Kluczowym mechanizmem tego uzależnienia jest dopamina, neuroprzekaźnik odpowiedzialny za uczucie przyjemności. Social media wykorzystują ten mechanizm poprzez systemy powiadomień, lajki, komentarze i nowe posty, które stymulują uwalnianie dopaminy. To prowadzi do nawyku ciągłego scrollowania i sprawdzania telefonu.

Typowe objawy fonoholizmu to nierozstawanie się z telefonem, natychmiastowe reagowanie na powiadomienia, zaniedbywanie obowiązków i relacji oraz dyskomfort bez telefonu. Skutki tego uzależnienia obejmują problemy społeczne, emocjonalne i fizyczne, takie jak lęk, depresja, problemy ze snem, wady wzroku i bóle pleców.

Dorośli nadmiernie korzystają z telefonów głównie w celach informacyjnych, zawodowych i towarzyskich. Dzieci i młodzież są bardziej narażone na uzależnienia związane z grami i social mediami. Wczesne wprowadzenie do urządzeń elektronicznych może prowadzić do trudnych do przezwyciężenia uzależnień.

Ograniczenie czasu spędzanego na social mediach może przynieść wiele korzyści zdrowotnych, takich jak poprawa jakości snu, zmniejszenie stresu i poprawa nastroju. Praktyczne wskazówki obejmują ustalanie limitów czasu, wyłączanie powiadomień, planowanie dni bez ekranów oraz angażowanie się w inne aktywności.

Uzależnienie od gier wideo i social mediów działa na mózg w podobny sposób, wykorzystując mechanizmy nagrody i dopaminy. Ten schemat uzależnień może prowadzić do poważnych konsekwencji psychologicznych, takich jak deficyt uwagi i problemy w relacjach rodzinnych. Zdrowe relacje rodzinne i świadome korzystanie z technologii mogą pomóc w zapobieganiu uzależnieniom.

Jeśli zauważasz u siebie objawy fonoholizmu, warto podjąć kroki już dziś. Ograniczenie czasu spędzanego na telefonie i dbanie o zdrowe nawyki może znacząco poprawić jakość Twojego życia.

Zapraszamy również do odwiedzenia sklepu www.drnatural.pl, gdzie znajdziesz szeroką gamę suplementów wspomagających zdrowie psychiczne i fizyczne. Suplementy mogą pomóc w walce ze stresem, poprawić koncentrację i ogólne samopoczucie. Zadbaj o siebie i swoją przyszłość już teraz!